เตือนใจควอนตัมไทย ๓ - ช้าก่อน ! | Replay Nobel 2022 Footsteps | ตรวจทานเส้นทางโนเบลควอนตัมโลก | Entanglement with Anton Zeilinger | (อ้าง) ความพัวพันกับโนเบล |
“ตรวจสอบตรวจทานกันก่อน” -- ท่ามกลางกระแสชาตินิยม บุคคลนิยม ภาวะนิยมหรือความเชื่อศรัทธาที่นิยมอ้างโหนอยู่ในสังคมโดยมีพื้นหลังคลุมเครือใด ๆ ยามเปิดใจตาสว่างรู้แจ้งที่มาดีแล้ว มักส่งผลตรงกันข้ามตามด้วยผลข้างเคียงต่อลุ่มสังคมที่ ‘โหนนิยม’ กันอยู่นั้น วงการวิทยาศาสตร์ไทยเช่นกัน โหนเส้นทางของผู้รับรางวัลโนเบล นำวิทย์ไทยให้ก้าวไกลแน่แท้หรือ ?
การอิงงานเด่น อ้างคนดัง นับถือผู้ประสบความสำเร็จมักเกิดขึ้นเป็นปกติยามต้องการยกระดับตนเอง เช่น โหน 'อีลอน มัสก์’ ‘มาร์ก ซักเคอร์เบิร์ก’ หรือ ‘แจ็ค หม่า’ รวมทั้งอ้างหน่วยงานเทคโนโลยีโลกทั้งนาซา (NASA) หรือบริษัทแอปเปิล เป็นต้น มีทั้งเรื่องเคยร่วมงานกันจริงและที่อิงเพียงเพื่อเรียกกระแสร่วม (engagement) สร้างรายได้จากโฆษณา ปั่นข่าวเพิ่มมูลค่า ฯลฯ กระนั้น มีไม่น้อยที่โหนแล้วได้ผลย้อนกลับทางลบแทน
ทบทวนอดีตของเมืองไทย การโหนตัวบุคคลพ่วงชาตินิยมไปกับ ‘ไทเกอร์ วูดส์’ ผู้มีมารดาเชื้อสายไทย กระทั่งมอบปริญญากิตติมศักดิ์ให้ถึงโรงแรมที่พักจึงตามมาด้วยกระแสสองด้านจากสังคม ส่วนวงการวิทยาศาสตร์มักอ้างผู้เคยทำงานกับนาซาหรือผ่านการศึกษามหาวิทยาลัยระดับโลก กระทั่งโหน ‘ไอน์สไตน์’ อย่างหนักหน่วงเมื่อครั้งครบรอบ ๑๐๐ ปีทฤษฎีสัมพัทธภาพ ค.ศ.2015 อาทิ เจ้าของรางวัลโนเบลฟิสิกส์ปี 1921 ผู้นี้ให้ความสนใจศาสนาพุทธเพื่อสรัางจุดขายให้หนังสือนิยายวิทย์แห่งธรรม อ้างวาทะกรรมศาสนสุภาษิตเคียงหลักการทางฟิสิกส์ว่ามีมาแต่พุทธกาล โดยไอน์สไตน์นั้นเพียงค้นพบตามหลัง ราวกับเป็นการจับนักฟิสิกส์คนดังมาบวชห่มจีวรให้ที่เมืองไทย [ ดุษฎีนิพนธ์: เสาวนี ชินนาลอง ] เป็นต้น จนมาถึงการโหน “รางวัลโนเบล” ของสื่อมวลชนระดับชาติที่จินตนาการไปเองจนน่าหวั่นใจ …
และเมื่อมาถึงยุคควอนตัมที่ลึกล้ำ เกิดการอ้างชื่ออย่างดื่มด่ำทั่วบ้านทั่วเมืองไปกับสินค้า บริการ งานสารพัน ‘ควอนตัมเทียม’ ของวงการวิชาการเองก็มีไม่น้อย [ เตือนใจควอนตัมไทย ๒ ] แล้วในที่สุดเมื่อวิทยาการสาขาที่จับต้องไม่ได้ด้วยประสาทสัมผัสปกติของมนุษย์นี้ได้รับ “รางวัลโนเบลฟิสิกส์ ค.ศ.2022” ได้ปรากฏการโหนควบทั้งสองเรื่องนั้นตามมาอีกด้วย !
ตลอดช่วงทศวรรษที่ผ่านมายามสนทนาแบบกันเองกับศาสตราจารย์สุทัศน์ ยกส้าน ราชบัณฑิตและที่ปรึกษาคนสำคัญวงการวิทย์เมืองไทยมักได้ภาษายุคพ่อขุนรามฯตามมาด้วย บ่งถึงน้ำหนักในการถ่ายทอดประสบการณ์ได้เป็นอย่างดี ทั้งเรื่องการรวมกลุ่มวิจัย (consortium) ด้านตัวนำยวดยิ่ง (superconductor) ยุค 1980s สมัยเพิ่งเริ่ม “กระทรวงวิทยาศาสตร์เทคโนโลยีและการพลังงาน” ที่เปลี่ยนชื่อไปกระทั่งครบสี่สิบปีถูกยุบหายรวมกับด้านอุดมศึกษา ก่อนนั้น นักฟิสิกส์จาก มศว.ประสานมิตร เชียงใหม่ จุฬาฯ และสงขลารวมกลุ่มงานกัน ด้านฮาร์ดแวร์ต้องลงทุนสูงเกินกำลังจึงเลิกลากันไป เหลือส่วนทฤษฎีของอาจารย์สุทัศน์เองที่แจงว่า “ไปได้เรื่อย ๆ” ...
วงการแห่งความคาดหวังสูงสู่การประยุกต์อย่างยิ่งยวดนั้นผ่านการคุยโอ่เกินจริง (hype) ทั่วโลกมามาก แต่ยังไม่ถึงปลายน้ำที่หวังไว้สักที ไม่สามารถใช้งานในสภาวะอุณหภูมิทั่วไปแม้ขึ้นเวทีรับโนเบลมาแล้วร่วมสามสิบปี จึงเป็นอุทาหรณ์อย่างดียิ่งให้กับ “ควอนตัม” เทคโนโลยีหน้าใหม่กว่าและกำลังคุยโตกระหน่ำโลกอย่างมากมายกว่าด้วย !
ก่อนหน้านี้ ผู้ผ่านทั้งการรวมกลุ่มวิจัยอีกทั้งร่วมสร้าง “นักฟิสิกส์หัวกระทิ” เป็นติวเตอร์นักเรียนเพื่อล่าเหรียญฟิสิกส์โอลิมปิกรุ่นแรก ๆ ของประเทศนี้ เคยเอ่ยหลายวาทะคำถามสำคัญที่มีคำตอบพร้อมในตัวเอง อาทิ “บรรดาผู้ที่สอบได้ที่หนึ่งที่สองของประเทศนี้ หายไปไหนกันหมด ?” “รู้ไหมเขาไปไหน ประเทศใช้เงินไปเท่าไหร่ ?”“บรรดานักเรียนฟิสิกส์โอลิมปิกได้เหรียญมาเป็นสิบ ๆ ปีแล้ว หายไปไหนกันหมด ?” “นักเรียนทุนจบกับมาได้ด๊อกเตอร์แล้ว ทำอะไรกันต่อ ?” และที่เกี่ยวข้องกับการโหนอ้างมีด้วยเช่นกัน สะท้อนเวที “เน้นพิธีกรรม” ยุคภาพลักษณ์วิชาการเบ่งบานเอาไว้ว่า
“เชิญโนเบลมาถ่ายรูปด้วย มันไม่ใช่ !”
๐ ยุคใหม่โหนอะไร ? ๐
เกิดข่าวทั้งจากเวทีนโยบายและจากโลกสังคมออนไลน์ที่แพร่กระจายเมื่อปี ค.ศ.2023 ในแนว “คนไทยมีส่วนร่วมกับผลงานของ ‘อันตัน ไซลิงเงอร์’ (Anton Zeilinger) หนึ่งในสามนักวิทยาศาสตร์รางวัลโนเบลด้านการทดลองควอนตัมปี ค.ศ.2022” จึงเป็นที่ฮือฮาของนักเรียน นักศึกษา เป็นความหวังของคนรุ่นใหม่ เป็นไอดอลเพื่อการเรียนต่อสายวิทย์มาข้ามปี การเล่นใหญ่คราวนี้มิใช่การขอถ่ายภาพกับผู้รับรางวัลเช่นที่คุ้นเคย แต่ลึกถึงการมีส่วนร่วมบนเส้นทางความสำเร็จของปรมาจารย์ด้านความพัวพันเชิงควอนตัม (quantum entanglement) ด้วยเลย
๐ รวมความคิดชีวิตโนเบลฟิสิกส์ 2022 ๐
การยกเหตุแล้วอ้างสู่ผลที่นึกคิดจินตนาการไปเองพบเห็นได้ปกติทั่วไป ไม่เว้นแม้วงสนทนาของผู้ได้รับรางวัลโนเบลด้วย โดยเริ่มจากเหตุการค้นพบวิทยาศาสตร์พื้นฐานต่อมาจึงโหนอ้างเพื่อผลการประยุกต์ใช้งานนอกสาขาตน ตัวอย่างนั้นมาจากเวทีถ่ายทอด “ความคิดความอ่าน” (Nobel Minds) ประจำปีของผู้รับรางวัล ซึ่งงานปี ค.ศ.2022 สามนักวิทย์ฟิสิกส์การทดลองควอนตัมพื้นฐานมาครบสาม พิธีกรโยนคำถามเรื่องการประยุกต์ใช้ ‘แอลง แอสเปก’ (Alain Aspect - นาที 32:20) หนึ่งในผู้พิชิตรางวัลตอบอย่างมั่นอกมั่นใจว่า ‘รหัสลับควอนตัม (Quantum cryptography - quantum cryptography - quantum key distribution - QKD) 'ไม่มีใครสามารถถอดแกะได้’ ตามความหมายของนักฟิสิกส์ ทั้งที่หน่วยงานกำกับไอทีหลักของโลกวงการประยุกต์ปฏิเสธมาโดยตลอดสามสิบปี !
คำว่า “ควอนตัม” นักฟิสิกส์กันเองยังตีความ (interpretation) ต่างกัน เมื่อนำมาอ้างการประยุกต์โหนพ่วงไปกับวงการที่ห่างไกลตนอีก ยิ่งเกิดวาทะลึกล้ำทิ้งห่างโลกความจริงมากขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งเรื้อรังมานานแล้ว ทั้งนี้ รหัสลับควอนตัมมีประโยชน์สูงยิ่งด้านการศึกษา สร้างบุคลากร และขยายหลักการสู่อนาคต เป็นอุปกรณ์ห้องปฏิบัติการที่ยอดเยี่ยม กลับถูกเร่งไปสู่การใช้งานด้วยแรงขับทางวาทกรรม ! ... ทั้งกำเนิดบริษัทผลิตสินค้าจริงแต่ประยุกต์ด้วยจินตนาการ แม้ผู้ผลิตก็หาได้ใช้ดูแลความปลอดภัยข้อมูลตนเองดังที่โฆษณา แต่กลับสร้างข่าวกำกวมอ้างการประยุกต์สำคัญทั้งใช้ดูแลความปลอดภัยโรงไฟฟ้านิวเคลียร์และอื่น ๆ จากโอกาสอุตสาหกรรมเพื่อการศึกษาแต่บิดตนเองไปพ่วงวงการไอทีจนหลุดโลกจึงปิดตัวกันไปมาก ที่เหลือรอดยังคงโฆษณาเกินจริงโดยแอบขายพ่วง (tie-in sell) มาถึงในเมืองไทยด้วยแล้ว ทั้งนี้ ความสับสนเข้าใจผิดครั้งใหญ่มากของสื่อมวลชนทั่วโลกเกิดขึ้นเมื่อปี ค.ศ.2017 จากการแถลงอ้างถ่ายทอดสดการประชุมข้ามทวีปพ่วงการทดลองดาวเทียมควอนตัมแต่กระทำเชิง “สมมติ” ! ซึ่งงานนั้นจัดโดยทีมงานศาสตราจารย์ไซลิงเงอร์ผู้ที่ร่วมนั่งอยู่ในวงสนทนา Nobel Minds 2022 เดียวกันนั้นนั่นเอง … สรุป การโหนอ้างสร้างวาทกรรมยกเหตุอ้างผลข้ามสาขามีอยู่ทั่วไป ไม่เว้นแม้บนเวทีโนเบล !
หมายเหตุ
๐ “รหัสลับควอนตัม” ถูกอ้างประยุกต์อย่างลึกล้ำ แต่ ! -- NCSC (National Cyber Security Centre - UK 2018), NSA (National Security Agency - US 2020), ANSS (Agence nationale de la sécurité des systèmes d’information - France 2022), and BSI (Federal Office for Information Security - Germany 2022) did not recommend QKD ๐
๐ "รหัสลับควอนตัม น่าทึ่งเพราะไร้สาระ” - Quantum cryptography is back in the news, and the basic idea is still unbelievably cool, in theory, and nearly useless in real life. The idea behind quantum crypto is that two people communicating using a quantum channel can be absolutely sure no one is eavesdropping - (OCT 15, 2008) ๐
๐ การบรรยายพิเศษ - Nobel lecture 2022 ๐
ศาสตราจารย์ไซลิงเงอร์ นักฟิสิกส์แนวปฏิบัติชาวออสเตรียนวัยแปดทศวรรษผู้สงบสุขุม เคยเปิดห้องทำงานต้อนรับและให้คำแนะนำต่อวงการไอทีควอนตัมเมืองไทยว่า “simple, do it simple” เล่นกับอนุภาคนิวตรอนตั้งแต่เป็นนักศึกษา ต่อมาบุกเบิกการทดลองด้านอนุภาคแสงสร้างปรากฏการณ์ควอนตัมพัวพันของโฟตอนจนเป็นเจ้าตำรับและหัวหน้าโครงการรหัสลับควอนตัมยุโรป ร่วมงานกับศิษย์เก่าชาวจีน (Jian Wei Pan) เจ้าของดาวเทียมควอนตัม ‘ม่อจื้อ’ ดวงแรกของโลก มีผู้ต่อยอดผลไปสร้างเป็นเครื่องมือทางวิทยาศาสตร์ใช้ค้นหาคำตอบลึก ๆ ของสรรพสิ่งในธรรมชาติสาขาอื่นต่อด้วย เช่น การประยุกต์กับด้านชีววิทยา เป็นต้น
จากการพบสนทนาหลายครา (ค.ศ. 2004 - ICTP-Trieste, 2008 - Vienna, 2009 - Vienna และ 2010 - Tokyo)) เคยเอ่ยประโยคสำคัญถึงเมืองไทยสองครั้ง นอกจากคำแนะนำ “ร่วมมือทำกันแบบง่าย ๆ ไม่ต้องเป็นทางการอะไรให้ยุ่งยาก” ยังตอบคำถามให้ประเทศกำลังพัฒนาผู้นิยมการตั้งเป้าหาทางลัดไปรอใช้งานที่ปลายน้ำโดยปราศจากพื้นฐานที่มั่นคงด้วยว่า “การประยุกต์ให้วิศวกรเขาทำไป ส่วนของเราทำพื้นฐาน”
ท้ายปีค.ศ.2022 บนเวทีบรรยายสรุปเส้นทางชีวิตที่นำมาสู่รางวัลโนเบลอันทรงเกียรติ บุรุษผู้นี้เล่นมุกเรียกเสียงเฮฮาไปทั่วงาน โดยแสดงการเข้ารหัสภาพตุ๊กตาหญิงโบราณอายุนับหมื่นปีหนึ่งในสัญลักษณ์อารยธรรมของประเทศออสเตรีย บรรยายว่าเป็นครั้งแรกของโลกที่สามารถเผยแพร่ภาพวาบหวิวในวารสารวิทยาศาสตร์ได้ ...
ที่สำคัญช่วงท้าย (นาทีที่ 34:30) กล่าวขอบคุณผู้มีส่วนร่วมสร้างงานอันมาสู่วันแห่งเกียรติยศนี้ด้วยรายชื่อจำนวนหลายร้อยชีวิตของช่วงห้าสิบปี (1971 - 2020) โดยมีคนเชื้อสายเอเชียหลัก ๆ จากทีมศิษย์เก่าผู้โด่งดังชาวจีน ความร่วมมือกับญี่ปุ่น (NICT) บุคลากรจากศูนย์ควอนตัมสิงคโปร์และคนเวียดนามรวมอยู่ด้วย แต่ ... เส้นทางสู่โนเบลฟิสิกส์ค.ศ.2022 มิได้เครดิตชื่อสกุลคนไทยที่เอ่ยถึงกันทั่วเมืองไทยตลอดทั้งปี 2023 ในรายนามเหล่านั้น !
ศาสตราจารย์อันตัน ไซลิงเงอร์
๐ ‘ปัญญาอลวน’ สู่ ‘ควอนตัมอลเวง’ ๐
จากวัฒนธรรมการสถาปนารางวัลและคำสรรเสริญตนเองที่แฝงตัวอยู่ในวงการวิทย์ไทยเพิ่งได้รับการตรวจสอบย้อนหลัง “ปัญญาอลวน” (๒๕๖๕) ตามมาด้วยการโหนอ้างรางวัลใหญ่โนเบลแบบผ่าน ๆ เข้าอีกชุด (๒๕๖๖) ทำให้เกิดภาพจริงซ้อนอยู่กับภาพลักษณ์ทมึนเพิ่มขึ้นอีกครั้ง โดยต่อเนื่องจากประวัติศาสตร์ที่สำรวจไว้กว่ายี่สิบปีซึ่งหลายข้อมูลบ่งชี้ว่า สังคมวิทย์ไทยเมื่อลงลึก ๆ สู่ระดับมูลฐานแล้วมีภาพลักษณ์คล้ายดั่งหลักความไม่แน่นอน (uncertainty principle) หลายเรื่องดีที่โฆษณาสังคมเคยชื่นชมเบื้องหลังกลับแตกต่าง อีกทั้งมีการซ้อนทับทางตำแหน่งหรือประโยชน์แห่งตนของระดับนโยบายคล้ายดั่งความหมายอันกำกวม ‘สองสถานะในเวลาเดียวกัน (superposition)’ ของโลกควอนตัมด้วย ทั้งหมดนั้นบันทึกอยู่ในสี่สารคดีสี่จดหมายเหตุ 'ปัญญาอลวน' ดังกล่าว
ช้าก่อน ! ก่อนเดินทางกันต่อควรมองหลัง ตั้งหลักแล้วสำรวจตรวจทานให้ดีจะช่วยสร้างทั้งภูมิคุ้มกันจากจินตนาการสุดขั้วและเสริมความแข็งแกร่งของสังคมวิทย์ที่เป็นเหตุเป็นผล เพราะการเคลมร่วมกับความสำเร็จใดแล้วหาไม่พบอาจจบที่ความผิดหวังของเยาวชนคนรุ่นใหม่ผู้ยกใจให้แล้วดั่งที่เคยเกิดขึ้นกับ ‘รหัสเทอร์โบ’ อ้างว่าเป็นผลงานของคนไทยเต็มตัวเมื่อสามทศวรรษก่อนหน้า หลังการตรวจละเอียดจึงรู้แจ้งถึงการเป็นเพียงทีมงานส่วนหนึ่งผู้พึงได้รับเครดิตตามสมควร
ทั้งนี้ จากกระแสบุคคลนิยมอันพบเห็นได้ทั่วไปมีตัวอย่างอื่น ๆ ที่ควรค่าแก่การศึกษายามที่ภาวะนิยมเหล่านั้นถูกตีกลับส่งผลลัพธ์ตรงกันข้าม เช่น อดีตศิษยานุศิษย์สายวัดป่าเมืองกาญจน์หวังเกาะโหนผ้าเหลืองเจ้าอาวาสพ้นทุกข์ด้วย ครั้นผู้นำจิตวิญญาณละเส้นทางตัดกิเลสแบบปัจจุบันทันด่วนแต่งงานกับหนึ่งในสีกาผู้มาปฏิบัติธรรม เหล่าศิษย์จึงผิดหวังตั้งตัวไม่ทัน หรืออีกกรณีที่ปรมาจารย์ด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ครั้งหนึ่งนำงบหน่วยงานและขึ้นมอบเป็นรางวัลใหญ่ให้กับความสำเร็จของผู้อื่น กว่าทศวรรษถัดมากลายเป็นผู้รับรางวัลชื่อเดียวกันนั้นเสียเอง ... แม้สองกรณีทางธรรมและทางโลกนี้ "กฏระเบียบมิได้ห้ามไว้" แต่ผู้ปักใจยกย่องยึดถือตัวบุคคลเหล่านั้นย่อมยากที่จะยอมรับได้ 'ใจสลาย'
ทั้งหมดนี้คืออุทาหรณ์แด่คนรุ่นใหม่ต่อการยกใจให้ “โนเบลควอนตัม” แบบผิวเผินได้พอทำเนา แม้กรณีที่กล่าวอ้างกันในเมืองไทยโดยเนื้อแท้แล้วข้อมูลอาจผิด ตก ยกเว้น หรือด้วยเหตุผลเร้นอื่นใดบนความสัมพันธ์เดิมที่เคยมี โดยผู้ถูกโหนทั้งสองฝั่งอาจมิได้คาดหวังดังที่สังคมวิทย์ไทยขยายผลกันไปเองอีกด้วย
ที่สำคัญ ขณะที่ผู้เคยได้รับรางวัลโนเบลหลายกรณียังถูกตรวจสอบตามหลังเมื่อมีข้อมูลร้องเรียน หรือหากได้งานชิ้นใหม่แล้วน่าสงสัยอาจถูกตรวจเพิ่มได้อีกเช่นกัน ดังนั้น เพียงการอิงไปกับคำว่า 'โนเบล' จึงควรตรวจทานให้กระจ่าง ก่อนทุ่มเทใจไปแล้วกลับต้องหวั่นไหวภายหลัง
ทบทวนโครงการวิจัยร่วมสมัย (ฟิสิกส์และวิศวกรรมไฟฟ้า): ตัวนำยวดยิ่ง (1980s) นิวเคลียร์ (1980s) ไมโครอิเล็กทรอนิกส์ (1990s - มากกว่าพันล้าน) ฮอโลแกรม (1990s - มากกว่าร้อยล้าน) ฮาร์ดดิสก์ (2000s - มากกว่าพันล้าน) 3G (2000s - 50 ล้าน) UAV - อากาศยานไร้คนขับ (2000s - 100 ล้าน) นาโนเทคโนโลยี (2000s - มากกว่าพันล้าน) ดิจิทัลทีวี (2010s) เทคโนโลยีควอนตัม (2010s - 200 ล้าน ++) ไปดวงจันทร์ (2020s ++) 5G Use Cases (2020s) และกลับมาไมโครอิเล็กทรอนิกส์ (ชิป) 2024 ++
๐ สะกิดโยบายวิทย์ไทย ๐
กลยุทธ์ 'ภาพลักษณ์นิยม' ร่วมสมัยคล้ายยามเริ่มโจทย์วิจัยขนาดใหญ่ในอดีตแล้วสลายหายตัวตลอดช่วงสี่สิบปีที่ผ่านมาเหล่านั้นปรากฏขึ้นอีกครั้ง จะใช้นำวงการควอนตัมไทยสู่ผลใดที่ต่างไปได้จากเดิม ?
ร่วมกันทุ่มเทปั้นคนไทยรุ่นใหม่ไปให้ถึงรางวัลใหญ่ห่างไกลจาก ‘ควอนตัมเกินจริง’ ‘ควอนตัมปลอม’ และ ‘ควอนตัมขายพ่วง’ โดยตรวจสอบตรวจทานทั้งระดับปฏิบัติการและนโยบายอย่างโปร่งใส แม้ยากยิ่งนักอาจหนักกว่าเข็นครกขึ้นตึกใบหยก ประโยชน์อาจมีตกถึงสังคมทั่วไปได้บ้าง
"เรียนรู้ประวัติศาสตร์ เพื่ออนาคตที่ผิดพลาดน้อยลง"
| ภาค ๕) จดหมายเหตุ ๕๐ ปีควอนตัมไทย | ภาค ๖) 'ธรรมาภิบาล'
กาลามสูตร 'พิสูจน์ด้วยตนเอง'
