Ongoing Activities: IYQ2025 & ThaiYQ2025 | กิจกรรม 'หนึ่งร้อยปีควอนตัมโลก ครึ่งศตวรรษควอนตัมไทย' | #WorldQuantum100 #ThaiQuantum50 |
- K Sripimanwat
- 4 ม.ค.
- ยาว 8 นาที
อัปเดตเมื่อ 13 พ.ย.
100th World & 50th Thai Quantum S&T Anniversary
โครงการหนึ่งร้อยปีควอนตัมโลก ครึ่งศตวรรษควอนตัมไทย
by
Dept. of Physics & Material Science
Faculty of Science, Chiangmai university
in cooperated with
IEEE Communications Society - Thailand chapter
IEEE Thailand Section Quantum IT group
(Official Web)
Message from IEEE Thailand Section QuantumIT
List of activities
(updated - Nov 12, 2025)
Messages & Special Columns (สารและบทความพิเศษ) | Distinguished Advisors (ที่ปรึกษากิติมศักดิ์) | หมายเหตุ |
|---|---|---|
บทความพิเศษ "จากโลกอนุภาคจิ๋ววววว สู่การตีความโลกมนุษย์" | ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช -นายกสภา มทส.  | |
ศ.ดร.สุทัศน์ ยกส้าน - ราชบัณฑิต  |  | |
ศ.ดร.ชิดชนก เหลือสินทรัพย์-ราชบัณฑิต  |  | |
รศ.บุญรักษา สุนทรธรรม - นายกสมาคมฟิสิกส์ไทย  |  | |
ศ.ดร.ยงยุทธ ยุทธวงศ์ อดีตรองนายกรัฐมนตรี และอดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี  |  | |
Events & Monthly Talks | Details | Remarks/ Video Links |
#ThaiYQ2025 OPENING ceremony: | February 4, 2025 | |
(February) IBM: Quantum Computer talk by Nicholas Bronn - IBM | ||
(MARCH) “ประสบการณ์วิจัยการสื่อสารควอนตัมในออสเตรเลีย” โดย คุณร่มธรรม ศรีพจนารถ นักศึกษาระดับปริญญาเอก Western Sydney University ประเทศออสเตรเลีย | ||
(APRIL) “Securing Global Networks in the Quantum Era - Satellite QKD” - Joanne Liao, SpeQtral, Singapore | ||
(MAY) "Progresses on security and attacking of quantum key distribution" by Zhen-Qiang Yin Key lab of quantum information University of Science and Technology of China | ||
(JUNE) “QKD - Quantum’s market perspectives & updated use cases” - by Anandaraman Sankaran, Senior Manager, Toshiba Asia Pacific Pte. Ltd. | ||
(JULY) “Introduction to ITU’s Quantum Key Distribution standards” - Dr.Hao Qin, National Quantum-Safe Network, National University of Singapore | ||
Communications Week & Science Day - The Exhibition & Symposium | National Science Day - Aug 14-16 @Chiangmai University and online (สัปดาห์วันวิทยาศาสตร์ไทย ณ ม.เชียงใหม่) | |
ONSITE - “ThaiYQ2025: Reviewing Thailand’s Quantum Technology Roadmap (2020–2029)” - Aug 14 -- "Mini-Lecture" afternoon tea-talk | Recorded video link (soon)  | |
ONSITE - “NARIT Model to QUANTUM Learning Center” - Aug 14 -- "Mini-Dinner talk" with Assoc.Boonrucksar Soonthornthum - the founding director of the National Astronomical Research Institute of Thailand (NARIT) | Recorded video link (soon)   | |
ONSITE - Keynote Talks - Aug 15 1) Grand Opening Speech: IYQ & ThaiYQ2025 by Assoc. Prof.Boonrucksar Soonthornthum, Thai Physics Society president. 2) Learning of Visually Impaired People: a case study by Northern School for the Blind under the royal patronage – Chiang Mai Province. 3) Introduction: Thai Quantum Information Forum by Keattisak Sripimanwat, IEEE Thailand section QuantumIT group. 4) Introduction to “Quantum Learning Center” By Assoc.Prof.Dr.Supab Choopun, Dept. of Physics, Science, Chiangmai University. | Gallery:  | |
ONLINE Keynote Talk: “QWorld: an Association to brings quantum computing researchers & enthusiasts together” by Dr.Paweł Gora, QWorld, Poland | ||
ONSITE - Dinner Talk | August 2025 | |
Mini-Dinnertalk “๗ รอบประสบการณ์ สื่อสารแห่งชีวิต" และรีวิว "ควอนตัมศรีธนญชัย" โดย รศ.ดร.ณรงค์ อยู่ถนอม ๓๑ ส.ค.๖๘ 3:30 pm |  | Oral History & Interviews: #ThaiTelecom150 #๑๕๐ปีโทรคมนาคมไทย |
Events & Monthly Talks | Details | Remarks/ Video Links |
(Sept) “Bibliometric Analysis on Quantum Technology Research Support” by Alisa Kongthon, KMUTT, Thailand |  | (re-scheduling) |
ONSITE - Tea Talk | September 2025 | |
Mini-Dinnertalk ๑) “ประสบการณ์สื่อสารแห่งชีวิต” และรีวิว “ควอนตัมศรีธนญชัย" โดย รศ.ดร.อัศนีย์ ก่อตระกูล ๒๒ ก.ย.๖๘ 12:30 pm ๒) “ปาฐกถา ๑๐๐ ปีควอนตัมโลก ครึ่งศตวรรษควอนตัมไทย” และรีวิว “ควอนตัมศรีธนญชัย" โดย ศ.ดร.สุทัศน์ ยกส้าน (ราชบัณฑิต) ๒๕ ก.ย.๖๘ 1:30 pm ๓) “สนทนาเอไอ” และรีวิว "ควอนตัมศรีธนญชัย" โดย ศ.ดร.ชิดชนก เหลือสินทรัพย์ (ราชบัณฑิต) ๒๙ ก.ย.๖๘ 1:30 pm | (tea talks series)   | (บันทึกสนทนาชุดเต็ม - coming soon) Oral History & Interviews: #ThaiTelecom150 #๑๕๐ปีโทรคมนาคมไทย #WorldQuantum100 #ThaiQuantum50 |
“ปาฐกถา | ๑๕๐ ปี โทรคมนาคมไทย |๑๐๐ ปีควอนตัมโลก ครึ่งศตวรรษควอนตัมไทย” | และรีวิว “ควอนตัมศรีธนญชัย" โดย รศ.ดร.โกศล เพ็ชร์สุวรรณ์ |  | (บันทึกสนทนาชุดเต็ม - coming soon) |
Monthly Talks | Details | Remarks/ Video Links |
(Oct) “Prospects in quantum communication within the Paris ecosystem” by Eleni Diamanti, Paris Centre for Quantum Technologies (PCQT) coordinator | ||
(Oct) “Researches in quantum random number generation” by Xing Lin - HKU |  | |
Thai Quantum Information Annual SEMINAR (Q-Thai SEM#8) at IEEE Thailand Annual General (AGM) Meeting registered event at IYQ2025 | November 29, 2025  | |
(pre-Event ONLINE session): "1,500 วัน สานฝันควอนตัมไทย (๑๕ พ.ย. ๒๕๖๘ - ๒๐ กพ. ๒๕๗๒)" |  | |
Opening SPEECH: "Thailand Perspective on Quantum Technology" (in Thai) | 9:30 PM by Prof.Yongyuth Yuthavong, former deputy prime minister and minister of science and technology  | |
Keynote: “Post-Quantum Cryptography Industry: 2025 perspectives” | 10pm by Julian Fay, CTO - Senetas corporation, Australia  | Premiere link ⏰ 🔔 🕗 |
Keynote: “Principle of Quantum Machine Learning & Progress 2025” | 10:30pm by Prof.Trung Q. Duong, Memorial University of Newfoundland - Canada  | Premiere link ⏰ 🔔 🕗 |
(IEEE Quantum Tech) “Introduction to IEEE Quantum Technical Community and its Future Quantum Computing Goals” | 11pm by Prof.Gregory T. Byrd, NC State University, USA & IEEE Quantum Technical Community (QTC) - Vice Chair  | Premiere link ⏰ 🔔 🕗 |
(Quantum - High Performance Computing Hybrid) “Quantum-High Performance Computing Hybrid Platform” | 11:30pm by Dr.Mitsuhisa Sato, Director - Quantum-HPC Hybrid Platform Division RIKEN Center for Computational Science, Japan  | Premiere link ⏰ 🔔 🕗 |
ONSITE - mini-Exhibition | November 29, 2025 | |
"International Year of Quantum S&T #IYQ2025 & #ThaiYQ2025" | ||
Final Talk | December 2025 | Details |
(IEEE Computer Society) “IEEE Computer Society for Challenges and Opportunities in Emerging Technologies including Quantum Computing” | by Prof.Hironori Washizaki, Waseda University, Japan & IEEE Computer Society 2025 President | |
Closing Remark: #ThaiTelecom150 #IYQ2025 & #ThaiYQ2025 |
a) National - Talks (inviting) | Details | Remarks |
|---|---|---|
การโหนจาก '๑๐๐ ปีทฤษฎีสัมพันธภาพไอนสไตน์ (2015)' สู่ '๑๐๐ ปีควอนตัมโลก (2025)' (การสื่อสารวิทยาศาสตร์) | ผศ.ดร.เสาวนี ชินนาลอง สาขาวิชานิเทศศาสตร์ มหาวิทยลัยสุโขทัยธรรมาธิราช | (pending) |
“‘เรียน รู้ ยอมรับ’ ด้วยประสาทสัมผัสที่น้อยกว่า”— แสงสว่างการศึกษาบนแกนเวลาเดียวกันกับคนปกติ (Inclusive education system) | (การเรียนรู้วิทยาศาสตร์ด้วยสัมผัสเสมือนเพื่อผู้พิการทางสายตา -- ตัวอย่างสู่การทำความเข้าใจ "ควอนตัม") | (Invited) |
b) International - Talks | Details | Remarks |
|---|---|---|
“My Experiences in Quantum Learning at USTC, the world’s quantum capital” | Dr.Qihang Lu, Institute of Laser Manufacturing, Henan Academy of Sciences, China | (Invited) |
“Practical ICT Markets for Quantum Key Distribution (QKD) and 2025 Outlook” | Pejman Panahi, Senior Director – Global Market Development - ID Quantique SA | (pending) |
“Quantum Research & Learning at VISTEC” | Prof.Stephen John Turner, Vidyasirimedhi Institute of Science and Technology (VISTEC) | (pending) |
“DigiQ project: transforming the landscape of quantum technology education across Europe” | Prof. Aurél Gábris, Czech Technical University in Prague | (pending) |
เกริ่นนำโครงการ
๑. ที่มาและที่จะดำเนินไป
โครงการ ‘หนึ่งศตวรรษควอนตัมโลก ๕๐ ปีควอนตัมไทย พ.ศ. ๒๕๖๘’ นี้จะจัดนิทรรศการวิทยาศาสตร์พร้อมกิจกรรมเสวนา การส่งเสริมให้เกิดความรู้ความเข้าใจที่ดีเกี่ยวกับวิทยาการกลศาสตร์ควอนตัมในโอกาสครบรอบ ๑๐๐ ปีการกำเนิด (พ.ศ.๒๕๖๘) และเพื่อรวบรวมและจัดการองค์ความรู้และและประวัติความก้าวหน้าที่เกี่ยวข้องของประเทศไทยจัดทำ ‘จดหมายเหตุห้าสิบปีควอนตัมไทย (พ.ศ.๒๕๑๘ - ๒๕๖๘)’ ให้เป็นแหล่งข้อมูลที่ใช้ศึกษาค้นคว้าอ้างอิง ส่งเสริมให้เกิดการเรียนรู้ ตระหนัก และรู้เท่าทันสู่การคาดการณ์การประยุกต์เทคโนโลยีเชิงควอนตัมแห่งในอนาคตได้อย่างยั่งยืน โดยจะต่อยอดความสร้างความร่วมมือของภาคการศึกษา ภาคอุตสาหกรรม นโยบายและสังคมทั่วไปเพื่อสร้างเป็นเครือข่ายจัดหาอุปกรณ์วิทยาศาสตร์กำเนิดปรากฏการณ์ควอนตัมพื้นฐานเพื่อการเรียนรู้สาธารณะสำหรับนักเรียน นักศึกษา และผู้สนใจทั่วไปในอนาคต
๒. ความร่วมมือ ความเชื่อมโยง และความสอดคล้องกับกิจกรรมในอดีต
โครงการ ‘หนึ่งศตวรรษควอนตัมโลก ๕๐ ปีควอนตัมไทย พ.ศ. ๒๕๖๘’ นี้ร่วมจัดกิจกรรมกับ IYQ 2025 ของยูเนสโก โดยต่อยอดจากกิจกรรมวันวิทยาศาสตร์ประจำปีของภาควิชาฟิสิกส์และวัสดุศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และกิจกรรมสาธารณะของกลุ่มวิจัยสารสนเทศเชิงควอนตัมไทย (Thai Quantum Information Forum) ด้านสะสมองค์ความรู้ ทรัพยากรวิจัย และบริการวิชาการอื่น ๆ (Q-Thai.Org - www.quantum-thai.org) รวมทั้งประสบการณ์จากกิจกรรมนานาชาติร่วมกับพันธมิตรวิชาการสาขาเทคโนโลยีสารสนเทศและวิศวกรรมโทรคมนาคมอื่น ๆ ทั้งการจัดประชุมวิชาการและกิจกรรมวิทยาศาสตร์สาธารณะ อาทิ
๐ กิจกรรมประจำปีสัปดาห์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ ภาคเหนือตอนบน
๐ ตัวแทนประเทศไทยเจ้าภาพกิจกรรมยูเนสโก (UNESCO’s procliamed events) กิจกรรมปีสากลแห่งแสงและเทคโนโลยีแสง (International Year of Light 2015)
กิจกรรมวันสากลแห่งแสงและเทคโนโลยีแสง (International Day of Light 2018 - 2024)
๐ การจัดประชุมวิชาการระดับชาติและนานาชาติจำนวนมาก
๐ เสวนาสาธารณะ (Dinner Talk) “ทศวรรษหน้าวิศวกรรมไฟฟ้าและฟิสิกส์ไทย”
ครั้งที่ ๑ (2560) & ครั้งที่ ๒ (2564) (www.quantum-thai.org/dinner-talk)
๓. วัตถุประสงค์
๓.๑ เพื่อจัดนิทรรศการ กิจกรรมเสวนา การส่งเสริมให้เกิดความรู้ความเข้าใจที่ดีเกี่ยวกับวิทยาการสาขากลศาสตร์ควอนตัม IYQ2025 ในโอกาสครบรอบ ๑๐๐ ปีการกำเนิด (1925 - 2025) ร่วมกับยูเนสโก
๓.๒ เพื่อรวบรวมองค์ความรู้และและประวัติความก้าวหน้าที่เกี่ยวข้องของประเทศไทยจัดทำ “จดหมายเหตุหนึ่งร้อยปีควอนตัมโลก ห้าสิบปีควอนตัมไทย พ.ศ.๒๕๖๘”’ ให้เป็นแหล่งข้อมูลที่ใช้ศึกษาค้นคว้าอ้างอิง ส่งเสริมให้เกิดการเรียนรู้ ตระหนัก และรู้เท่าทันสู่การคาดการณ์การประยุกต์เทคโนโลยีควอนตัมแห่งอนาคตอย่างยั่งยืน
๓.๓ เพื่อต่อยอดความร่วมมือสร้างเครือข่ายภาคการศึกษา ภาคอุตสาหกรรม นโยบายและหน่วยงานวิชาชีพทั้งระดับชาติและนานาชาติ สู่การจัดหาอุปกรณ์ปรากฏการณ์ควอนตัมพื้นฐานในอนาคตเพื่อการเรียนรู้ สร้างความคุ้นเคย และการฝึกอบรมสำหรับนักเรียน นักศึกษาและผู้สนใจทั่วไปเป็นสาธารณะ
คำสำคัญ (keywords); วิทยาศาสตรศึกษา (science education) การสื่อสารวิทยาศาสตร์ (science communication) การจัดการความรู้ (knowledge management) การจัดนิทรรศการวิทยาศาสตร์ (sciecne faur) สารสนเทศ (ไอซีที) เชิงควอนตัม (quantum information & communications technology) การสร้างทรัพยากรและสื่ออนาคต (future resources) จดหมายเหตุควอนตัมโลกและประเทศไทย (World and Thai quantum milestones) การพัฒนาบุคลากรและสร้างเครือข่ายความร่วมมือ (human resource development & networking)
๔. ขอบเขตการดำเนินงาน
การดำเนินโครงการนิทรรศการ กิจกรรมเสวนา จัดทำจดหมายเหตุประวัติศาสตร์และการสร้างเครือข่ายในโอกาสครบรอบ ๑๐๐ ปีควอนตัมโลก ๕๐ ปีควอนตัมไทย พ.ศ. ๒๕๖๘ มีขอบเขตการดำเนินงาน ดังต่อไปนี้
๔.๑ นิทรรศการ ‘หนึ่งศตวรรษควอนตัมโลก ๕๐ ปีควอนตัมไทย พ.ศ. ๒๕๖๘’ ณ ภาควิชาฟิสิกส์ฯ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
๔.๒ กิจกรรมงานวันวิทยาศาสตร์ภาคเหนือ ณ ภาควิชาฟิสิกส์ฯ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ “เสวนานาระดับนโยบายการศึกษาและวิทยาศาสตร์ — ควอนตัมกับอนาคตประเทศไทย”
๔.๓ จัดทำ “จดหมายเหตุหนึ่งร้อยปีควอนตัมโลก ห้าสิบปีควอนตัมไทย พ.ศ.๒๕๖๘” รายงานสาธารณะในวาระครบรอบหนึ่งร้อยปีของกลศาสตร์ควอนตัมที่องค์การยูเนสโก (UNESCO) ประกาศเฉลิมฉลอง และคลังข้อมูลดิจิทัล (digital archives & virtual platform) เพื่อการสืบค้นในอนาคต
๕. ระยะเวลาดำเนินการ
มกราคม - ธันวาคม พ.ศ.๒๕๖๘
๖. ผลที่คาดว่าจะได้รับ
นิทรรศการระยะยาว “จดหมายเหตุ ๑๐๐ ปีควอนตัมโลก ๕๐ ปี ควอนตัมไทย (พ.ศ.๒๕๖๘)” ณ ภาควิชาฟิสิกส์และวัสดุศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ พร้อม “จดหมายเหตุหนึ่งร้อยปีควอนตัมโลก ห้าสิบปีควอนตัมไทย พ.ศ.๒๕๖๘” และรายงานสรุปกิจกรรมเสวนาการร่วมเฉลิมฉลอง IYQ2025 กับทุกภาคส่วนทั่วโลก โดยทุกผลผลิตสื่อพร้อมให้บริการรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ด้วยโดยควบคู่ไปกับสื่อวีดีโอและนิทรรศการออนไลน์สร้างความเข้าใจสาธารณะอยู่บนเครือข่ายอินเทอร์เน็ต ซึ่งทรัพยากรหรือผลผลิตทั้งหมดที่ได้รับตลอดโครงการจะหลอมรวมเป็น “ศูนย์การจัดการความรู้ควอนตัมไทย” โดยหลังจบโครงการจะได้รับการพัฒนาต่อยอดอย่างต่อเนื่องร่วมกับเครือข่ายสาธารณะต่อไปเพื่อต่อยอดความร่วมมือสู่การจัดหาอุปกรณ์ปรากฏการณ์ควอนตัมพื้นฐานในอนาคตเพื่อการเรียนรู้ สร้างความคุ้นเคย และการฝึกอบรมสำหรับนักเรียน นักศึกษาและผู้สนใจทั่วไปเป็นสาธารณะต่อไป
Partners:
| Gold | Silver | Bronze |
การสนับสนุนจะได้รับการประชาสัมพันธ์ใน
๑) จดหมายเหตุควอนไทย (พ.ศ.๒๕๖๘) ฉบับพิมพ์และอิเล็กทรอนิกส์
๒) เวทีเสวนา “สังคมไทยจากยุคโทรเลข เอไอ สู่ไอซีทีควอนตัมแห่งอนาคต” งานเลี้ยงบรรยาย (dinner talk) และบรรยายพิเศษวิชาการและอุตสาหกรรม (distinguished lectures)
๓) นิทรรศการห้าสิบปีควอนตัมไทย
๔) จดหมายข่าวรายงานกิจกรรมนานาชาติ (IEEE Global Communications Newsletter)
๕) สื่อเผยแพร่ของ IEEE ComSoc Thailand และรายงานในที่ประชุมใหญ่สมาชิกสมาคมประจำปี พ.ศ.๒๕๖๘ (IEEE Thailand section annual general meeting)
ผู้ดำเนินโครงการ (project members)
1) รศ.ดร.สุภาพ ชูพันธ์ (หัวหน้าโครงการ)
หัวหน้าภาควิชาฟิสิกส์และวัสดุศาสตร์และหัวหน้าห้องปฏิบัติการวิจัย applied physics research lab.
คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ โทรศัพท์: ๐๘๑ ๙๕๑ ๒๖๖๙
ไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์: thailand_chapter@comsoc.org
2) ผศ.ดร.ชลิต วณิชยานันต์ (ผู้ร่วมโครงการ)
ผู้ทรงคุณวุฒิ สำนักกิจการนักศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา
(อดีตรองอธิการบดีฝ่ายกิจการนักศึกษาและหัวหน้าสาขาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี)
3) ผศ.ดร.วีระ เพ็งจันทร์ ภาควิชาวิศวกรรมอิเล็กทรอนิกส์
คณะวิศวกรรมศาสตร์ สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง
4) คุณวิทยา รักษ์พงษ์
เหรัญญิก สมาคมสถาบันวิศวกรไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์แห่งประเทศไทย (IEEE Thailand section)
5) ดร.เกียรติศักดิ์ ศรีพิมานวัฒน์ (เลขานุการโครงการ)
ประธานสาขาไฟฟ้าสื่อสาร (IEEE communications society)
และกลุ่มไอทีควอนตัม (IEEE Thailand section quantum information technology group)
สมาคมสถาบันวิศวกรไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์แห่งประเทศไทย (IEEE Thailand section)
หน่วยงานหลัก (Organizer)
ภาควิชาฟิสิกส์และวัสดุศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
หมายเหตุ:
ร่วมเสนอแนะ สนับสนุน ประสานกิจกรรมได้ที่ contact email: thailand_chapter@comsoc.org
Alliance:
ภาคผนวก ก)
จดหมายเหตุ และสรุปย่อวิทยาการควอนตัมโลก (World Quantum Milestones)
การรวบรวมเรื่องราวเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน จากรูปแบบการเก็บบันทึกเอกสารและหลักฐานต่างๆ ที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ ผ่านกระบวนการ คัดเลือก และวิเคราะห์ โดยการเชื่อมโยงความสัมพันธ์ของเหตุการณ์ในรูปแบบจดหมายเหตุเข้าด้วยกัน เพื่อนำเสนอและเผยแพร่ในรูปแบบที่สื่อเข้าใจได้ง่ายจะก่อให้เกิดการเสริมสร้างองค์ความรู้ในรูปแบบทางเลือก อันเป็นสิ่งสำคัญพื้นฐานสำหรับการพัฒนาศักยภาพเพื่อการพัฒนาประเทศได้อีกทางหนึ่ง รวมทั้งสามารถใช้เสริมสร้างเอกลักษณ์ของประเทศและความภาคภูมิใจ ส่งเสริมให้เกิดการเรียนรู้ ตระหนัก และรู้เท่าทันความก้าวหน้าของเทคโนโลยีด้วย
วิทยาการด้านกลศาสตร์ควอนตัมว่าด้วยสิ่งที่สิ่งประสาทสัมผัสทั้งห้าของมนุษย์เข้าถึง "รูป รส กลิ่น เสียง และกายสัมผัส”โดยตรงไม่ได้ ต่างจากกรณีของแสงที่มนุษย์รับรู้ได้จากการมองเห็นทั้งภาพ สีหรือความสว่าง และสัมผัสซึ่งอุณหภูมิหรือความร้อนที่เปลี่ยนแปลงตาม ฯ ดังนั้น การศึกษาเรียนรู้วิทยาการนี้จึงอาจรู้สึกว่ายาก แต่หากได้ทำความเข้าใจควบคู่ไปกับวิทยาการด้านแสงที่พบเห็นพัฒนาการอยู่ก่อนและคุ้นเคยมากแล้ว อาจเป็นวิธีหนึ่งที่ช่วยให้เข้าถึงได้สะดวกขึ้น
การเริ่มต้นศึกษาประวัติของกลศาสตร์ควอนตัมควรย้อนกลับไปที่ต้นกำเนิดตั้งแต่กรณี “การแผ่รังสีจากวัตถุดำ” (black-body radiation) อันจะได้นำพาไปสู่สูตรสมการการค้นพบที่ยิ่งใหญ่ในลำดับถัดไป แล้วตามด้วยสังคมวิทยาการของโลกในช่วงที่เกิดความคลุมเครือต่อขอบเขตคุณสมบัติของแสงเพื่อที่จะบ่งบอกให้ได้ถึงการเป็นอนุภาคหรือว่าเป็นคลื่น อาทิ จากผลงานที่สวยงามยิ่งของวิทยาการแสงก่อนหน้าด้วยการทดลองสลิตคู่ร่วมกับการอธิบายการเลี้ยวเบนของแสงด้วยทฤษฎีคลื่นได้อย่างแม่นยำนั้น ทำให้ทฤษฏีของคลื่นถูกนำมาใช้อย่างเต็มที่จนหลักการของการเป็นอนุภาคจืดจางลงไปในยุคหนึ่ง กระทั่ง กึ่งศตวรรษถัดมาสองขั้วความคิดดังกล่าวได้รับการท้าทายใหม่อีกครั้งเพราะการค้นพบสืบเนื่องมาตระหนักกันแล้วว่า แสงคือช่วงหรือก้อนของพลังงานมิได้เป็นเพียงคลื่นหรืออนุภาคอย่างใดอย่างหนึ่งเช่นก่อนแล้ว และในที่สุดการค้นพบหนึ่งในทฤษฎีที่ประสบความสำเร็จมากที่สุดที่เคยมีมาจึงได้ถือกำเนิดถัดมาพร้อมกับประโยคที่ว่า “แทบจะทุกสิ่งทุกอย่างที่เกิดขึ้นในปัจจุบันเกี่ยวข้องกับกระแสควอนตัม” (quantum electrodynamics: QED - ควอนตัมอิเล็กโตรไดนามิกส์ หรือคิวอีดี) อันเป็นทฤษฎียิ่งใหญ่สำหรับกลศาสตร์ควอนตัมเทียบเคียงได้กับสมการของแมกซ์เวลล์สำหรับคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าในอดีต ต่อจากนั้น วิทยาการกลศาสตร์ควอนตัมจึงปรากฏความชัดเจนขึ้นอีกเป็นอย่างมาก
ขณะเดียวกัน การศึกษาธรรมชาติของแสงแนวทางแบบเดิม ๆ ที่ละเอียดลออลึกลงต่อไปอีกนั้น พบว่าไม่ได้มีบทบาทสำคัญให้งานด้านทัศนศาสตร์ (optics) ก้าวหน้าเพิ่มขึ้นแต่อย่างใด เช่นเมื่อกล่าวถึงเลเซอร์ โฮโลแกรม รวมทั้งโฟโตนิกส์ (photonics) หรืองานที่เกี่ยวข้องกับแสง ปรากฏมีผลการทดลองมากมายที่ไม่สามารถอธิบายด้วยวิธีการดั้งเดิมนั้นได้อีกแล้ว โลกจึงก้าวข้ามสาขามาหาหลักการทางกลศาสตร์ควอนตัมเพื่อนำไปใช้ศึกษากันต่อ จึงได้ก่อให้เกิดงานแขนงใหม่ขึ้นตามมาอีกแนวทางหนึ่ง นั่นคือ ทัศนศาสตร์ควอนตัม (quantum optics)
จากการที่แสงได้รับการค้นพบแล้วว่าเป็นทั้ง คลื่นและอนุภาค (wave - particle duality) ความนุ่มลึกละเมียดละไมของวิทยาการที่มนุษย์ได้ค้นคว้าหาคำตอบเรื่องของธรรมชาตินี้มาอย่างยาวนานได้มาถึงอีกขั้นใหม่ที่ลึกซึ้งมากขึ้น โดยเกิดเป็นการอภิปรายถกเถียงอันมีชื่อเสียงที่สุดของวงการตามมาเลยทีเดียวกับเรื่อง “ค่าประจำถิ่นหรือ ณ ตำแหน่งใด ๆ” (locality) เสมือนการมีค่าประจำตัวของอนุภาค กล่าวคือโดยหลักสถิติตัวแปรสุ่มที่เกิดจากการวัดระบบทางกายภาพสองระบบที่อยู่ห่างไกลกัน ณ เวลาเดียวกัน ต้องมีความเป็นอิสระต่อกัน อีกทั้งมีความเชื่อว่าสถานะของสิ่งในธรรมชาติ (realism) มีอยู่จริงก่อนหน้าที่จะมีการสังเกตหรือตรวจวัด และจะเป็นอิสระจากการสังเกตนั้น ๆ อันหมายความว่า การวัดค่าสถานะจะไม่มีผลต่อระบบนั่นเอง ซึ่งแนวคิดนี้เคยสร้างความสับสนและการถกเถียงในวงการฟิสิกส์โลกมาอย่างยาวนาน เพราะผลการตรวจวัดของการทดลองต่าง ๆ กลับพบว่าเสมือนมีการสื่อนำข่าวสารระดับอนุภาคมูลฐานเกิดขึ้นได้ในทันทีทันใด (instanteneous) ราวกับว่าอนุภาคที่ห่างไกลจากกันมีสถานะร่วมกันได้นั่นเอง ดังนั้น สถิติจากการตรวจวัดจึงมิได้เป็นอิสระขาดจากกันดังที่คาดคะเนมาก่อนหน้า
กรณีดังกล่าว นักวิทยาศาสตร์ชื่อดังของโลกจำนวนหนึ่งได้เสนอว่าเป็นเพราะตัววิทยาการกลศาสตร์ควอนตัมเองยังคงมีความไม่สมบูรณ์และแสดงถึงการมีอยู่ของ “ตัวแปรที่ซ่อนเร้น"ด้วย เนื่องจากปรากฏการณ์ดังกล่าวนั้นจะไม่สามารถเกิดขึ้นเองได้เพราะจะละเมิดทฤษฎีสัมพัทธภาพที่ไม่มีสิ่งใดเคลื่อนที่ได้เร็วกว่าแสงนั่นเอง แต่ต่อมาเมื่อทฤษฎีบทของเบลล์ (Bell's inequality) ก่อร่างสร้างขึ้นกระทั่งทำการทดลองจนถึงการสร้างปรากฏการณ์ความพัวพัน (entanglement) ได้สำเร็จ แล้วพบว่าแม้อนุภาคจะอยู่ห่างไกลและถูกวัดในขณะเวลาเดียวกันจะมีสถิติที่ไม่เป็นอิสระต่อกันเกิดขึ้นได้จริง จึงพิสูจน์ซึ่งการ “ไม่มีค่าประจำถิ่น” (non-locality) ของธรรมชาติก่อนการตรวจวัดในที่สุด ทำให้สมมติฐานตัวแปรซ่อนเร้นก่อนหน้านั้นตกไป ความแข็งแกร่งของกลศาสตร์ควอนตัมจึงได้รับการสร้างเสริมจากการอภิปรายแห่งศตวรรษนั้นต่อ ๆ มา และมีพัฒนาการที่ก้าวหน้ามากขึ้นเป็นอย่างยิ่ง
ศตวรรษกลศาสตร์ควอนตัม (The Centenary of Quantum Mechanics)
งานการแผ่รังสีจากวัตถุดำโดย แม็กซ์ พลังค์ (Max Planck) ปฏิวัติวงการฟิสิกส์ดั่งเดิมให้กำเนิดสาขากลศาสตร์ควอนตัมที่ได้พัฒนาอย่างก้าวกระโดดต่อ ๆ มาร่วมหนึ่งร้อยปีอย่างยิ่งใหญ่ โดยวิทยาการแสงของยุคก่อนหน้าได้รับการพิจารณาข้ามมาร่วมสาขากับกลศาสตร์ควอนตัมนี้ด้วยเช่นกัน บนแกนเวลาของพัฒนาการดังกล่าว การกระเจิงคอมป์ตันโดย อาเธอร์ ฮอลลี คอมป์ตัน (Arthur Holly Compton) หรือหลักการเชิงอนุภาคของการแผ่คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าคือหลักชัยถัดมา กระทั่ง นักวิทยาศาสตร์ร่วมสมัยยุคต่อมาทั้ง พอล ดิแรก (Paul Dirac) พาสคาล จอร์แดน (Pascual Jordan) แวร์เนอร์ ไฮเซนแบร์ก (Werner Heisenberg) โวล์ฟกังเพาลี (Wolfgang Pauli) และอื่น ๆ อีกมากได้ช่วยกันวางรากฐานกลศาสตร์ควอนตัมให้เติบโตยิ่งขึ้น และ วิลลิส แลมบ์ (Willis Lamb) ยังขยายผลความเข้าใจพื้นฐานต่าง ๆ ให้สัมฤทธิ์ผลได้อีกมากในเวลาต่อมา ... หลังจากที่โลกได้รู้จักปรากฏการณ์ความพัวพัน (entanglement) หรือความสัมพันธ์ที่ห่างไกลเชิงควอนตัมแล้ว อัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ บอริส โพโดลสกี และ นาธาน โรเซน (Albert Einstein, Boris Podolsky & Nathan Rosen: EPR) อธิบายถึงความสามารถในการเกิดการสื่อสารทันทีทันใด (instantaneous communication) ของความพัวพันเชิงควอนตัมนั้นด้วยการนำเสนอ “ตัวแปรซ่อนเร้น” (hidden variables) ซึ่งกลายเป็นการท้าทายอย่างรุนแรงต่อภาพรวมวิทยาการควอนตัมโลก
กระทั่ง คิวอีดี (QED) ได้กำเนิดขึ้นและเป็นทฤษฎีที่ประสบผลสำเร็จมาก โดยที่ จูเลียน ชไวเงอร์ (Julian Schwinger) ซินอิทิโร โทโมนากะ (Sin-Itiro Tomonaga) และ ริชาร์ด ไฟน์แมน (Richard Feynman) นำเสนอสูตรคณิตศาสตร์อย่างละเอียดอธิบายสรรค์สร้างไว้ รวมทั้ง สาขาทัศนศาสตร์เชิงควอนตัม (quantum optics) ก็ได้กำเนิดตามมาด้วยโดย รอย กลาวเบอร์ (Roy Glauber) ทั้งหมดทำให้ครึ่งศตวรรษหลังเกิดมีพัฒนาการที่เข้มข้นสูงยิ่ง ในที่สุด จอห์น เบลล์ (John Bell) จึงเป็นผู้ทำให้สมมติฐานของการมีตัวแปรที่ซ่อนเร้นอยู่ก่อนหน้านั้นตกไป โดยมีการยืนยันต่อด้วยผลงานของ แดเนียล กรีนเบอร์เกอร์ มิชาเอล ฮอร์น และ อันตัน ไซลิงเงอร์ (Daniel Greenberger, Michael Horne & Anton Zeilinger) จากการนำเสนอ “สถานะ GHZ" ซึ่งได้ร่วมขับเคลื่อนให้โลกมาสู่สารสนเทศยุคใหม่สืบต่อมาอีกขั้น กระทั่ง การขยายผลการทดลองเพื่อพิสูจน์อสมการของเบลล์โดย ฟิลิปป์ แกรงกิแอร์ เจอราร์ด โรเจอร์ และ อแลง แอสเปก (Philippe Grangier, Gérard Roger & Alain Aspect) ได้ยืนยันคุณสมบัติร่วมเชิงอนุภาคของแสงอันเป็นมากกว่าแค่เพียงคลื่น ทั้งช่วยลบล้างหลักการตัวแปรซ่อนเร้นนำไปสู่การสร้างระบบความพัวพันขึ้นได้ กลศาสตร์ควอนตัมในรอบหนึ่งศตวรรษแรกจึงก้าวหน้าต่อมาอย่างอย่างมั่นคง ...
(The Solvay conference 1927)
ภาคผนวก ข)
หลักไมล์ ๕๐ ปี ควอนตัมไทยไทย: ความรู้ที่ไกลห่าง
๒๕๑๘ (1975) “อาจารย์สิปปนนท์ เกตุทัต สมัยเรียนจบกลับมาควอนตัมยังไม่ได้สอนในเมืองไทยเลย เราตามหลังเขามาก ควอนตัมเกิดเมื่อปี ค.ศ.1925 อาจารย์สิปปนนท์กลับมาปี ค.ศ.1975 แม้ห้าสิบปีผ่านไปแล้วควอนตัมก็ยังไม่ถึงเมืองไทย” บทสัมภาษณ์ ศ.ดร.สุทัศน์ ยกส้าน เรื่องศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร. สิปปนนท์ เกตุทัต อดีตนักเรียนทุน (คุรุสภา) ด้านฟิสิกส์ อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ และกระทรวงอุตสาหกรรม
๒๕๐๔ (1961) สำนักงานพลังงานปรมาณูเพื่อสันติ (ชื่อเดิม) จัดตั้งขึ้นครั้งแรกตามพระราชบัญญัติพลังงานปรมาณูเพื่อสันติและพระราชบัญญัติจัดระเบียบราชการสำนักนายกรัฐมนตรี (ฉบับที่ ๘) หน่วยงานราชการระดับกรมสังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี ๓ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๔๕ เปลี่ยนชื่อเป็นสำนักงานปรมาณูเพื่อสันติ
๒๕๑๔ (1971) งานวิจัยและการเรียนการสอนด้านนิวตรอนพลังงานสูง ภาควิชาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ พร้อมเครื่องกำเนิดรังสีนิวตรอนแรก
๒๕๕๕ (2012) การทดลองความพัวพันของแสงครั้งแรกโดยห้องปฏิบัติการการสื่อสารเชิงแสงและควอนตัม (OQC lab) - สวทช. กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี และรายงานการทดลองพิสูจน์ทฤษฎีบทของเบลล์ยืนยันการไม่มีอยู่ของข่าวสารก่อนการตรวจวัดตามหลักการกลศาสตร์ควอนตัม
๒๕๕๙ (2016) ภาษาไทยปรากฏเพียงภาษาเดียวในโลกที่กำหนดหน่วย “ตัว" ให้กับอนุภาคมูลฐาน พบได้ทั้งในตำราเรียนมาตรฐานระดับมัธยม ข่าวแปลการค้นพบอนุภาคของทุกสำนักข่าว และการเรียนการสอนหรือการสื่อสารทั่วไปในสังคม - เกิดโครงการรณรงค์ ‘ควอนตัมไทยไฉนถึงเป็น”ตัว”’ เพื่อทุกภาคส่วนสังคมได้ตระหนักถึงความผิดพลาดและร่วมหาทางพัฒนา
๒๕๖๓ (2020) กำเนิด “แผนที่นำทางการพัฒนาเทคโนโลยีควอนตัมของประเทศไทย พ.ศ.2563 – 2572” ฉบับ ๒๐ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๖๓ โดยหน่วยงานนโยบายรัฐฯ
Disclaimer:
- a public serving project by volunteers
no conflict of interest & none of personal agenda involved
๐
Welcome volunteers !
๐
ความคิดเห็น